Zmysł to zdolność odbierania bodźców z otoczenia. Dzieje się to za pomocą narządów, które – dzięki odpowiednim receptorom – na te bodźce reagują i przesyłają sygnały do mózgu. Dzięki sprawnie działającym narządom zmysłów i systemowi nerwowemu człowiek poznaje świat i jest w stanie w nim funkcjonować.
Wyróżniamy następujące rodzaje zmysłów:
🔵 smak – związany z językiem i jamą ustną, sprawia, że potrafimy odróżnić smaki
🔵 węch – związany z nosem, pozwala rozpoznawać zapachy
🔵 słuch – związany z uchem, umożliwia odbieranie dźwięków
🔵 wzrok – związany z okiem, pozwala nam dostrzegać światło, kolory i kształty
🔵 dotyk – związany ze skórą, dzięki niemu czujemy ciepło, zimno, miękkość czy twardość
🔵 nocycepcja – dzięki niemu jesteśmy w stanie odczuwać ból skóry, stawów i kości
🔵 zmysł temperatury – to dzięki niemu odczuwamy zimno lub ciepło
🔵 zmysł równowagi – dzięki niemu utrzymujemy ciało w odpowiedniej pozycji w przestrzeni
🔵 propriocepcja, czyli czucie głębokie – dzięki niemu wiemy, gdzie są części naszego ciała, nawet jeśli na nie nie patrzymy
🔵 percepcja czasu – dzięki niej nawet bez zegarka wiemy, że czas płynie.
……………………………………………………………………………………….
ZMYSŁ SMAKU
Zmysł smaku to jeden z pięciu podstawowych zmysłów. U ssaków, a więc także u człowieka, receptory smaku znajdują się w kubkach smakowych na języku. Dzięki nim możemy rozpoznawać różnorodne smaki i cieszyć się np. kulinarnymi doznaniami.
🤔 Jakie smaki rozpoznajemy?
Oto pięć głównych smaków:
🔵 słodki, np. owoce, miód, słodycze.
🔵 kwaśny, np. cytrusy, kiszonki.
🔵 słony, np. sól, oliwki, sery.
🔵 gorzki, np. gorzka czekolada, kawa.
🔵 umami, np. mięso, grzyby, dojrzałe pomidory.
🤔 Dlaczego smak jest ważny?
W terapii smak odgrywa ogromną rolę, wspomagając stymulację układu nerwowego. Dzieci uczą się akceptować różne tekstury i smaki, co sprawia, że ich dieta i doznania stają się coraz bogatsze. Zmysł smaku chroni nas też przed zjedzeniem czegoś nieświeżego, zepsutego.
🤔 Na jakich zajęciach terapeutycznych można ćwiczyć zmysł smaku?
🔵 Na zajęciach logopedycznych, kiedy wzbogacamy dietę dziecka, wprowadzamy nowe tekstury lub trenujemy gryzienie i żucie.
🔵 Na zajęciach integracji sensorycznej, kiedy uczymy się rozpoznawać smaki.
🤔 Czy można ćwiczyć zmysł smaku z dzieckiem z domu?
Tak! Jak to zrobić? Przeczytajcie poniżej! 😊
Zmysł smaku – ćwiczenia domowe
- Ćwiczenie 1 „Smaczne chlebki”
Pokrój kromkę chleba na małe kostki. Na każdą kostkę daj szczyptę przyprawy, np. sól, pieprz, paprykę, bazylię, curry. Połóż kostki na tacy lub na talerzyku. Zadaniem dziecka będzie zjedzenie kostki chleba z przyprawą i odgadnięcie, co to jest. Porozmawiajcie o tym, jaki smak jest dla dziecka akceptowalny, a jaki nie. W tej i pozostałych zabawach powinni brać udział także dorośli – dzięki temu dziecko dowie się, co lubi, jaki smak lubi, lub jakiego nie lubi, ktoś bliski.
- Ćwiczenie 2 „Owocowe miksy”
Zblenduj osobno różne owoce i umieść je w pucharkach. Niech każdy z domowników osobną łyżką spróbuje każdego z nich i powie, co to za smak, co mu smakuje, a co nie. Przy okazji dowiecie się więcej o swoich upodobaniach.
- Ćwiczenie 3 „Warzywna zgadywanka”
Odkrój z różnych warzyw małe kawałki i połóż je na tacy lub na talerzyku. Zasłoń dziecku oczy przepaską z tkaniny. Zadaniem dziecka będzie zjedzenie kawałka i odgadnięcie, co to za warzywo. Warto umieścić na tacy także warzywa, których dziecko nie zna – wtedy będzie to dobry moment na rozszerzenie diety.
Taką samą zabawę można przeprowadzić z wykorzystaniem kawałków owoców. Można też pomieszać kategorie i spróbować podzielić kawałki na warzywa i owoce.
- Ćwiczenie 4 „Co to za smak?”
Połóż na tacy lub na talerzykach: kawałki gorzkiej czekolady, solone orzeszki, galaretki owocowe, kawałki sera żółtego, kawałek gotowanego mięsa, kawałek cytryny bez skórki. Zasłoń dziecku oczy przepaską z tkaniny. Zadaniem dziecka będzie zjedzenie produktu i odgadnięcie, co to jest. Dziecko powinno też powiedzieć, jaki to smak: gorzki, słony, słodki, umami czy kwaśny.
- Ćwiczenie 5 „Z czego to jest zrobione?”
Połóż na talerzykach przetworzone owoce i warzywa, np. suszone jabłka, suszone śliwki, chipsy, frytki. Zasłoń dziecku oczy przepaską z tkaniny. Zadaniem dziecka będzie zjedzenie kawałka i odgadnięcie, co to za produkt i z czego jest zrobiony. Przy okazji można porozmawiać o tym, w jaki sposób wykorzystujemy w kuchni ziemniaki i jak one później smakują (np. kluski śląskie, kopytka).
……………………………………………………………………………………….
ZMYSŁ WĘCHU
Zmysł węchu należy do najstarszych zmysłów w ewolucji – w takie komórki były wyposażone już pierwsze organizmy jednokomórkowe. U człowieka komórki węchowe znajdują się w nabłonku węchowym – tuż pod oczami i częściowo między nimi. Węch pozwala wykryć substancje chemiczne, kodować je i rozróżniać. Dzięki węchowi możemy rozpoznawać różnorodne zapachy – doznawać przyjemności albo wyczuwać zagrożenie.
🤔 Jakie zapachy rozpoznajemy?
Oto dwa rodzaje zapachów:
🔵 przyjemne
🔵 nieprzyjemne.
Każdy z nas jest inny – ma inne upodobania, doświadczenia, inny stan zdrowia, nastrój w danej chwili. Niektóre osoby są bardziej wrażliwe na zapachy, inne mniej. Bywa i tak, że nielubiane kiedyś zapachy stają się ulubionymi, zwłaszcza kiedy kojarzą się z wyjątkową chwilą. Jest to mocno subiektywne i tajemnicze, prawda? Warto pamiętać, że niektóre zapachy pobudzają, a inne wyciszają – te odczucia są także bardzo indywidualne.
🤔 Dlaczego węch jest ważny?
Dzięki węchowi możemy rozkoszować się zapachami potraw, kosmetyków, ale też świeżego powietrza, wody – jednym słowem: odpocząć. Węch powoduje też, że jesteśmy czujni. Potrafimy rozpoznać ulatniający się gaz, przypalone danie czy zepsute pożywienie. Jeśli nie zlekceważymy tego, co podpowiada nam nos, być może uratujemy swoje lub czyjeś życie bądź zdrowie.
🤔 Na jakich zajęciach terapeutycznych można ćwiczyć zmysł węchu?
🔵 Na zajęciach logopedycznych, podczas których gościmy w gabinecie np. niejadki. Terapia karmienia ma na celu zainteresowanie jedzeniem także poprzez jego aromat.
🔵 Na zajęciach integracji sensorycznej, kiedy uczymy się rozpoznawać zapachy. Terapeuta integracji sensorycznej ma do dyspozycji m.in. zestaw do treningu zapachowego/węchowego, podczas którego dzieci poznają zapachy i opowiadają o swoich reakcjach na nie.
🤔 Czy można ćwiczyć zmysł węchu z dzieckiem z domu?
Tak! Jak to zrobić? Przeczytajcie poniżej! 😊
Zmysł węchu – ćwiczenia domowe
- Ćwiczenie 1 „Przyjemny – nieprzyjemny”
Przygotuj sześć plastikowych kubeczków, w kolejnych umieść: pokrojoną natkę pietruszki, kawałek wędliny, cząstki pomarańczy, pokruszone ziarna kawy, chipsy, połówkę cebuli. Aby dziecko nie widziało, co jest w środku, możesz przykryć elementy wacikami kosmetycznymi. Zadaniem dziecka będzie powąchanie zawartości kubeczka i określenie, czy ten zapach jest przyjemny, czy nie. Kubeczki z zawartością o przyjemnych zapachach dziecko stawia po jednej stronie stołu, a te z zawartością o nieprzyjemnym zapachu – po drugiej. Których zapachów będzie więcej?
- Ćwiczenie 2 „Zapachowe memo”
Przygotuj sześć plastikowych kubeczków i włóż: do dwóch z nich kawałki mydła, do dwóch pokruszoną czekoladę, a do kolejnych dwóch cząstki pomarańczy. Aby dziecko nie widziało, co jest w środku, możesz przykryć elementy wacikami kosmetycznymi. Zadaniem dziecka jest dopasować do siebie zapachy parami.
- Ćwiczenie 3 „Gdzie są perfumy?”
Przygotuj osiem plastikowych kubeczków. Do siedmiu włóż produkty spożywcze (przykryj je wacikami kosmetycznymi), a do ósmego wlej kilka kropel perfum. Pomieszaj kubeczki. Zadaniem dziecka będzie znalezienie kubeczka, w którym są perfumy.
W innym wariancie tego zadania można poszukiwać kawy, cynamonu, papryki czy imbiru – wszystko zależy od Waszej pomysłowości.
- Ćwiczenie 4 „Pachnący obrazek”
Do tej zabawy będą Wam potrzebne zapachowe kredki. Co nimi wyczarujecie? Jakie zapachy rozpozna Wasze dziecko?
- Ćwiczenie 5 „Pachnące woreczki”
Uszyj lub kup małe płócienne woreczki. Wybierz razem z dzieckiem suszone aromatyczne zioła i umieśćcie je w woreczkach. Co tam będzie? Tymianek, rozmaryn, mięta? A może lawenda? Jakie zakamarki Waszego domu będą pachniały ziołami?
- Ćwiczenie 6 „Aromatyczne cytrusy”
Kupcie dwie cytryny, dwie pomarańcze, dwie mandarynki i dwa grapefruity. Niech cała rodzina zasiądzie do stołu. Do każdego owocu wbijajcie goździki – aromatyczne suszone pąki goździkowca wonnego. Możecie tworzyć różne wzory na swoich owocach. Och, jak pięknie będzie pachnieć Wasz dom!
……………………………………………………………………………………….
ZMYSŁ SŁUCHU
Zmysł słuchu pozwala odbierać fale dźwiękowe. Narządem zmysłu słuchu są uszy. Dzięki temu narządowi możemy się komunikować oraz rozpoznawać otoczenie.
🤔 Jakie dźwięki słyszymy?
Wysokość tonu, czyli częstotliwość dźwięku, wyrażana jest w hercach (Hz). Człowiek słyszy dźwięki o częstotliwości od 20 Hz do 20 000 Hz.
Najprzyjemniejsze w odbiorze są dźwięki w zakresie od 400 do 4000 Hz – w tym zakresie mieszczą się np. mowa i muzyka.
🔵 Wartości poniżej 20 Hz to infradźwięki.
🔵 Wartości powyżej 20 000 Hz to ultradźwięki.
Ani infradźwięków, ani ultradźwięków człowiek nie słyszy – potrafią to jednak niektóre gatunki zwierząt.
🤔 Dlaczego słuch jest ważny?
Prawidłowe słyszenie umożliwia naukę mowy i naukę w ogóle. Pozwala się komunikować, daje informacje o otaczającym świecie, poczucie bezpieczeństwa, pozwala zlokalizować niebezpieczeństwo, ale też umożliwia relaks.
🤔 Na jakich zajęciach terapeutycznych można ćwiczyć zmysł słuchu?
🔵 Na zajęciach logopedycznych, kiedy np. ćwiczymy słuch fonemowy (pozwala stwierdzić, czy dziecko dobrze różnicuje głoski), wyklaskujemy sylaby w wyrazie, dopasowujemy wyrazy, które się rymują.
🔵 Na zajęciach integracji sensorycznej, kiedy np. uczymy się reagować na dźwięk, rozpoznajemy długość trwania dźwięku, wskazujemy jego źródło.
🤔 Czy można ćwiczyć zmysł słuchu z dzieckiem z domu?
Tak! Jak to zrobić? Przeczytajcie poniżej! 😊
Zmysł słuchu – ćwiczenia domowe
- Ćwiczenie 1 „Co tu brzdęka, co tu dzwoni?”
Przygotuj pięć kubeczków oraz pięć zbiorów elementów: spinacze, groch, pineski, guziki, gwoździe. Dziecko zapoznaje się z elementami, po czym razem umieszczacie je w osobnych kubeczkach. Dziecko się odwraca, a ty potrząsasz pierwszym, losowo wybranym kubeczkiem. Zadaniem dziecka jest rozpoznanie zawartości kubeczka. Zapiszcie, ile dźwięków rozpoznało dziecko. Zamieńcie się rolami. Kto odgadnął więcej dźwięków?
- Ćwiczenie 2 „Raz i dwa, stukam ja”
Usiądźcie plecami do siebie, każdy z was niech trzyma ołówek lub kredkę. Ustalcie, kto zaczyna wystukiwać krótki rytm. Druga osoba słucha i powtarza ten rytm. Potem zamieńcie się kolejnością.
W innym wariancie tego zadania osoba wystukuje rytm znanej piosenki, a druga osoba stara się odgadnąć jej tytuł.
- Ćwiczenie 3 „Powtórz to, co powiem ja”
Usiądźcie naprzeciwko siebie. Najpierw rodzic wypowiada trzy słowa, a zadaniem dziecka jest je powtórzyć w tej samej kolejności, np.: banan – kot – ulewa. Potem rodzic wypowiada cztery słowa, a dziecko powtarza je w tej samej kolejności, np. śnieg – książka – kisiel – dom. Oczywiście słowa mogą być dowolne – mogą się z czymś wiązać, ale nie muszą. Następnie zamieńcie się rolami – teraz dziecko jako pierwsze wypowiada słowa, a dorosły powtarza je w tej samej kolejności. Dziecko musi być czujne, aby mogło poprawić ewentualne błędy dorosłego.
- Ćwiczenie 4 „Ratunku, gdzie mój telefon?!”
Dziecko siedzi w jednym pokoju, a my chowamy telefon z włączoną muzyką np. do szafy, do szuflady, za lodówkę, pod kołdrę. Zadaniem dziecka jest zlokalizowanie dźwięku, czyli odnalezienie telefonu. I znowu – zamieńcie się rolami. Kto jest bardziej uważny – dziecko czy dorosły?
- Ćwiczenie 5 „Co słyszysz teraz?”
Siadamy w pokoju i staramy się rozpoznać jak najwięcej dźwięków. Za każdy dźwięk osoba, która go rozpoznała, dostaje punkt. Co możecie słyszeć? Wiatr za oknem, czyjeś kroki, wodę lejącą się z kranu w łazience, wirowanie pralki… Czyli to prawda, że świat jest pełen dźwięków?
……………………………………………………………………………………….